Cineálacha ainmnithe séadchomhartha
Faoi Achtanna na Séadchomharthaí Náisiúnta, is féidir aon séadchomhartha nó láithreán a ainmniú ar cheithre bhealach:
- Tá sé san áireamh sa Taifead ar Shéadchomharthaí agus Áiteanna (TSÁ);
- Tá sé san áireamh i gClár na Séadchomharthaí Stairiúla (CSS);
- Is séadchomhartha náisiúnta é atá faoi úinéireacht nó faoi chaomhnóireacht an Aire Tithíochta, Rialtais Áitiúil agus Oidhreachta nó Údaráis Áitiúil;
- Is séadchomhartha náisiúnta é atá faoi réir ordú caomhnaithe (nó ordú caomhnaithe sealadach).
Baineann leibhéil éagsúla cosanta le séadchomhartha ag brath ar cé acu de na ceithre chatagóir faoina dtagann sé; is féidir séadchomhartha a chur san áireamh i gcatagóir amháin nó níos mó.
Conas séadchomharthaí a n-ainmniú a aimsiú
Is é Taifead na Láithreán agus na Séadchomharthaí (TLS) bunliosta na séadchomharthaí aitheanta nó amhrasta go léir atá in Éirinn. Má tá séadchomhartha liostaithe in TLS, ansin is féidir é a sheiceáil i gcoinne na gceithre chatagóir atá leagtha amach thuas chun a chinneadh cé na cosaintí a d’fhéadfadh a bheith i bhfeidhm.
Déantar an liostú TLS a nuashonrú go rialta agus is é an pointe tosaigh é d’aon imscrúdú ar na cosaintí a chuirtear i bhfeidhm ar shéadchomhartha ar leith.
Tá an TLS ar fáil ar líne laistigh den Amharcóir Timpeallachta Stairiúla agus is féidir é a bhulc-íoslódáil ónár leathanach Sonraí Oscailte.
Má tá séadchomhartha liostaithe in TLS, ansin is féidir é a sheiceáil i gcoinne na gceithre chatagóir atá leagtha amach thuas chun a chinneadh cé na cosaintí a d’fhéadfadh a bheith i bhfeidhm.
Taifead Séadchomharthaí agus Áiteanna (TSÁ)
Is liosta é an Taifead Séadchomharthaí agus Áiteanna (TSÁ) de shéadchomharthaí agus áiteanna taifeadta do gach contae. Gabhann léarscáil le gach liosta freisin, a léiríonn suíomh na séadchomharthaí nó na n-áiteanna laistigh den chontae.
Tá TSÁ ar fáil i leabharlanna contae agus i bpríomhoifigí na n-údarás áitiúil. Tá cóip ar líne (i bhformáid PDF) ar fáil do gach contae freisin.
Tá gach séadchomhartha atá liostaithe in TSÁ faoi chosaint ag Achtanna na Séadchomharthaí Náisiúnta agus rialaítear aon ghníomhaíochtaí a d’fhéadfadh damáiste a dhéanamh don séadchomhartha le Fógra Alt 12. Teastaíonn Ceadúnas Tochailte arna eisiúint ag an Aire ó aon tochailtí seandálaíochta ag séadchomhartha TSÁ nó ina aice.
Clár na Séadchomharthaí Stairiúla (CSS)
Is liosta é Clár na Séadchomharthaí Stairiúla (CSS) de shéadchomharthaí stairiúla cláraithe atá á gcothabháil ag Seirbhís na Séadchomharthaí Náisiúnta. Ba chóir a thabhairt faoi deara gurbh fhéidir nach liosta uileghabhálach é an liosta CSS seo, agus má tá aon amhras ort faoi stádas séadchomhartha ar leith, ba cheart duit teagmháil a dhéanamh le SSN. Tá gach séadchomhartha atá liostaithe in CSS faoi chosaint ag Achtanna na Séadchomharthaí Náisiúnta agus rialaítear aon ghníomhaíochtaí a d’fhéadfadh damáiste a dhéanamh don séadchomhartha le Fógra Alt 12.
Séadchomharthaí Náisiúnta
Ciallaíonn an téarma ‘séadchomhartha náisiúnta’ aon séadchomhartha a mheastar tábhacht náisiúnta a bheith leis mar gheall ar an díol spéise stairiúil, ailtireachta, traidisiúnta, ealaíonta nó seandálaíochta a bhaineann leis.
Faoi láthair, cuimsíonn séadchomharthaí náisiúnta aon séadchomhartha sna catagóirí seo a leanas:
- Séadchomharthaí atá faoi úinéireacht nó faoi chaomhnóireacht an aire;
- Séadchomharthaí atá faoi úinéireacht nó faoi chaomhnóireacht na n-údarás áitiúil;
- Séadchomharthaí atá faoi réir ordú caomhnaithe nó ordú caomhnaithe shealadaigh.
Chun a fháil amach an séadchomhartha náisiúnta é séadchomhartha, ba cheart féachaint ar na hacmhainní atá ar fáil. In SSN coinnímid liostaí de shéadchomharthaí náisiúnta faoi úinéireacht nó caomhnóireacht an Aire agus liosta de shéadchomharthaí náisiúnta atá faoi réir Orduithe Caomhnaithe. Ní mór toiliú an t-aire a fháil d’aon oibreacha ag séadchomhartha náisiúnta nó ina aice.
B’fhéidir nach liostaí uileghabhálacha iad seo, agus má tá aon amhras ort faoi stádas séadchomhartha ar leith, ba cheart duit teagmháil a dhéanamh linn. Chun liosta de shéadchomharthaí náisiúnta atá faoi úinéireacht údarás áitiúil aonair a fháil, déan teagmháil leis an údarás áitiúil ábhartha.
Oidhreacht chultúrtha faoi uisce
Cosnaítear oidhreacht chultúrtha faoi uisce in uiscí intíre (lena n-áirítear uiscebhealaí intíre, lochanna, etc. agus góilíní agus bánna cósta) agus cósta (amach go 24 mhuirmhíle, go dtí teorainn sheachtrach uiscí na hÉireann ar a dtugtar an Crios Tadhlach).
Cosnaítear raiceanna os cionn 100 bliain d’aois agus réada seandálaíochta faoi uisce go huathoibríoch beag beann ar aois. Is féidir raiceanna cosanta a chuardach ar an Amharcóir Raice.
Féadfaidh an tAire Orduithe Oidhreachta Faoi Uisce a eisiúint freisin má mheastar go bhfuil tábhacht stairiúil, seandálaíochta nó ealaíne leordhóthanach ag raic, limistéar nó réad chun an chosaint sin a fháil. Féach liosta na nOrduithe Oidhreachta Faoi Uisce atá i bhfeidhm faoi láthair.
Déantar tochailt seandálaíochta agus/nó úsáid gléasanna braite amhail brathadóirí miotail chun réada seandálaíochta a chuardach ar láithreáin seandálaíochta faoi uisce, lena n-áirítear raiceanna cosanta, a rialú ar an mbealach céanna le séadchomharthaí ar thalamh. Ní mór an Ceadúnas Tochailte nó an Toiliú Gléis Braite cuí a fháil.
Chomh maith leis sin, más mian le daoine aonair, clubanna tumadóireachta nó ionaid tumadóireachta tumadh timpeall ar raic chosanta, tá ceadúnas tumadóireachta ag teastáil. Ní mór an Ceadúnas Tochailte nó an Toiliú Gléis Braite cuí a fháil. Tá tuilleadh eolais ar oidhreacht chultúrtha faoi uisce ar fáil anseo.
Séadchomharthaí agus oidhreacht chultúrtha faoi uisce a chosaint
Is cion é mainneachtain cloí le ceanglais Achtanna na Séadchomharthaí Náisiúnta. I measc na gcionta faoi na hAchtanna tá:
- mainneachtain fógra Alt 12 a chur isteach sula dtugtar faoi oibreacha ag láithreán TSÁ nó gar dó;
- aghlot nó damáiste a dhéanamh ar shéadchomhartha ainmnithe;
- cartadh nó tochailt áit ar bith sa Stát chun gnéithe nó réada seandálaíochta a nochtadh, gan cead a bheith eisithe ón aire;
- gléas braite a bheith i seilbh daoine ag séadchomhartha nó láithreán ainmnithe;
- gléas braite a úsáid chun réada seandálaíochta a chuardach áit ar bith sa Stát nó ina fharraigí teorann, gan toiliú i scríbhinn a fháil roimh ré ón aire.
Aon cheist?
Má tá aon cheist agat maidir le stádas aon séadchomhartha, déan teagmháil le SSN le do thoil agus déanfaimid iarracht cabhrú leat.
Cá bhfuil an reachtaíocht ábhartha le fáil?
Achtanna na Séadchomharthaí Náisiúnta, 1930–2014